Przejdź do głównej zawartości

(Nie) karmić świata

Są takie filmy, które można zobaczyć tylko w okresie świątecznym. “Kevin sam w domu”, czy “Sami swoi” to tylko początek listy. Są piosenki, które można usłyszeć niemalże wyłącznie w czasie Bożego Narodzenia. Tu tradycyjnie nasze uszy kaleczy Maryjka, Wham i banda poprzebieranych dziwaków, czyli Wizzard. Jest też wiecznie uśmiechnięty Cliff Richard i chyba najgorsza bożonarodzeniowa piosenka w historii ludzkości, czyli ostateczny dowód na to, że w The Beatles to jednak Lennon, a nie ten drugi miał talent. Jest jeszcze coś.

Nakarmić świat. 

Niezapomniane dzieło Boba Geldofa z roku 1984 (podobno jeden z najlepiej sprzedających się singli wszech czasów!), w którym grupa znanych brytyjskich muzyków z lat osiemdziesiątych nawołuje, żeby poczuć i wyleczyć świat. Dzieło, o którym, mimo iż niewątpliwie powstało z dobrych pobudek, sam twórca powiedział “Jestem odpowiedzialny za dwie najgorsze piosenki w historii” (tą drugą miała być “We Are the World”).¹ Piosenka była odświeżana w 1989, 2004 i 2014, o czym pojęcie miałem blade a wersję z roku 2014 odkryłem dopiero w roku 2018, krojąc w kuchni cebulę, przed Wigilią zresztą. Krótko, jaka piosenka, taka i kontynuacja, w remake’u biorą udział gwiazdy więcej współczesne (prawie mi nie znane) oraz stuletni Bono, brzmi to wszystko bardzo podobnie i podobnie mrozi krew w żyłach. 

Przesłanie. 

I jeśli teraz ktoś myśli, że dalej będzie o świątecznych hitach, to się myli. Zostawmy póki co samą piosenkę Geldofa. Skupmy się na jej przesłaniu, czyli na apelu, żeby nakarmić świat. Przesłanie to już na pierwszy rzut oka wydaje się być bardzo naiwne, ale już przy drugim rzucie okiem wyraźnie widać, że jest naiwne i zarazem niebezpieczne. Świata bowiem nakarmić się nie da. Mało tego, świata pod żadnym, ale to żadnym pozorem karmić nie wolno! 

Zaczynamy? 

Nakarmić nie dasz rady. 

“Primo po pierwsze”, jak mawiał Henio Lermaszewski, świata nakarmić się nie da. Świat jest na to po prostu zbyt wielki. Zamieszkuje go już prawie 8 miliardów ludzi. Sami Chińczycy i Hindusi to około 2,8 miliarda, z czego pewnie 2,7 miliarda bardzo głodnych. Nie da się tego wszystkiego wyżywić. Planeta Ziemia nie ma na to możliwości, surowców ani areału. Nie była obliczona na tylu lokatorów. Pomocą mogłaby być współczesna nauka i metody produkcji żywności. Produkując żywność “nienaturalnie”, w dodatku żywność “nienaturalną”, mamy szansę wyżywić znacznie więcej ludzi. Problem: żywność to biznes, taki sam jak wszystko inne. A biznes nie ma nic wspólnego z dobroczynnością i nigdy nic nie robi za darmo. 

Dobroczynność została wynaleziona po to, żeby pomagać biednym, a i owszem, choć jednocześnie po to, żeby bogaci mieli z tego dużo korzyści. Słyszę teraz tych, którzy mówią, że to takie kanalie jak ja zaszczuły Owsiaka. Wcale nie. Bo Owsiak, drodzy państwo nie ma nic wspólnego z dobroczynnością, jaką mam na myśli. “Orkiestra” to zorganizowana akcja, akcja kosztowna, która zbiera fundusze na z góry określony cel. Jak narodowa ściepa na zakup armat przed powstaniem. 

I żeby było jasne: nie jestem przeciw dobroczynności! Uważam, że fajnie i pożytecznie jest robić coś dla innych, trzeba jednak odróżnić dobroczynność pożyteczną od tej, która prowadzi donikąd. Bardzo dobrze, że zbieramy pieniądze na walkę z rakiem, na ofiary tsunami i każdej innej doraźnej klęski żywiołowej. Bardzo szlachetnie jest wspierać British Heart Fundation i dawać pieniądze na dzieci, które tracą wzrok. A jeśli ktoś nie wierzy w akcje zorganizowane, niech upiecze placek i zaniesie go do najbliższego sierocińca albo podaruje bezdomnemu koc na święta. Dobroczynna akcja musi mieć ściśle określony cel. Dlatego niemądre jest nawoływanie do karmienia głodującego świata, pojenia go czy ratowania jego udręczonych osiołków. Taka dobroczynność nie ma racji bytu. Od dziesięciu już lat widzę w angielskiej telewizji społeczne reklamy pokazujące Afrykę pełną głodnych, spragnionych i chorych dzieci. Te same reklamy. Czyli co? Skoro te dzieci ciągle są spragnione i umierają z głodu, to może coś tu nie działa?

Możemy zapakować kontenery batonikami Mars i puszkami przeterminowanej pomidorówki a i tak świata nie nakarmimy. Świat zje to, co dostał i znowu będzie głodny, bo człowiek lubi coś przekąsić kilka razy dziennie. Pomyślmy, skoro nikogo nie stać na to, żeby codziennie karmić miliony głodujących ludzi, to jaki ma sens karmienie ich od czasu do czasu? 

Moralny obowiązek człowieka rozwniętego. 

Jeśli chcemy pomóc, nie tędy droga. Bo światu pomóc można. Trzeba go nauczyć, jak ma nakarmić i napoić się sam. Wszyscy znają powiastkę o tym, że jak dać głodnemu rybę, to ją zje i dalej będzie głodny, a jak dać mu wędkę, to sam sobie będzie łapał ryby i już nigdy głodu nie zazna. Trzeba pokazać głodnym jak się sadzi i zbiera. Jak się nawadnia. To nie jest żadna magia, ludzie robili to już kilka tysięcy lat temu. Można to zrobić nawet na pustyni. 

Z jakiegoś powodu uważa się, że kraje rozwinięte mają moralny obowiązek pomagać tym mniej rozwiniętym (dawniej i niepoprawnie: zacofanym). To oczywista bzdura, ale skoro już tak musi być, to nie pakujmy kontenerów używanymi majtkami ani nie wysyłajmy nikomu pieniędzy, tylko edukujmy. Nie jedźmy budować światu kolejnej pompki do wody. Weźmy kilku jego obywateli i nauczmy, jak kopać studnie i jak instalować takie pompki. Uczmy ich, a rozwiną się, rozbudują infrastrukturę i staną się z czasem mniej głodni. Dlaczego tego nie robimy? Bo się to nie opłaca. Krajom rozwijającym się zwyczajnie nie zależy, żeby się rozwinąć, więc i nie ma powodu w nie inwestować. Oni nie pragną, żeby z Trzeciego Świata stać się światem chociażby Drugim. Bo żeby się rozwinąć, trzeba chcieć. Trzeba włożyć w to sporo pracy i wysiłku. Rozwój kosztuje, a im się zwyczajnie nie chce. Dasz im rybę, to ją zjedzą. Dasz im wędkę, to ją sprzedadzą. I dalej będą głodni. Bo po co się trudzić, skoro już ich nauczyliśmy, że prędzej czy później ktoś przyjedzie i znowu coś da? 

Ciąle widzę tę sama dziewczynkę, jak idzie, daleko, przez nieprzyjazny krajobraz, niosąc na plecach bańkę na wodę. Potem nabiera brunatnej brei i idzie z powrotem. Rusza mnie to, bo też mam serce. Słyszę narratora, który mówi, że jeśli jej nie pomożemy, to będzie tak nosiła wodę do końca swojego życia. Czyli jakieś następne, biorąc poprawkę na lokalne warunki sanitarno-epidemiologiczne, pięćdziesiąt lat. Czyli już zakładamy, że przez następne półwiecze nic się nie zmieni. I to wtedy właśnie zaczynam się głębiej zastanawiać. Przecież nie mówimy tutaj o dziewczynce, czy też ludziach, pałętających się bezładnie po pustyni. Ci ludzie mieszkają w jakimś kraju. Są jego obywatelami. Ten kraj ma jakiś tam rząd, jakieś struktury, urzędy, wojsko, policję i tak dalej. Dlaczego ten kraj nie dba o swoich obywateli? Dlaczego my musimy interweniować, bo ten kraj nie potrafi zapewnić swoim ludziom pompek do wody? Nie zatroszczy się o to, żeby dzieci nie umierały z głodu? Czy to ja muszę się martwić, że ta dziewczynka będzie nosić tę samą zatrutą wodę, rok po roku? Co na to jej rodzice? Oni się tym nie martwią? Nie zastanawia ich absurdalność tej sytuacji? 

Oglądając te reklamy myślę o tym, że ci ludzie czerpią i piją wodę z tej samej sadzawki prawdopodobnie przez ostatnie tysiąc lat. I nigdy nie wpadło im do głowy, żeby to jakoś ogrodzić, zabezpieczyć przed zwierzętami, zadbać o to... I dalej im nie zależy, bo wygodniej jest czekać, aż ktoś przyjedzie, zrobi, zbuduje. Niestety, tego właśnie uczy fałszywa dobroczynność. Blokuje w ludziach inicjatywę i zabija chęć do rozwoju. A efekt? Zbudujemy światu pompkę do wody, a ponieważ niespecjalnie mu na tym zależy, bo przecież dostał ją za darmo, pod wieczór ktoś ukradnie kurek, a przez noc zginie rurka. Płynąca woda utworzy tam malownicze bajoro, do którego: a) nasikają zwierzęta, b) jakiś cymbał przyjdzie i umyje sobie w tym nogi.²  A potem dziwią się, że zupa dziwnie smakuje...

Takie jest właśnie “primo po drugie”. Jak karmimy świat, to w gruncie rzeczy psujemy go i cofamy. Zabijamy w nim chęć do samodoskonalenia się. Sprawiamy, że światu po prostu przestaje zależeć: będzie już tylko czekał z rozwartym dziobem, aż ktoś go nakarmi. W ten sposób karmienie nigdy się nie skończy. Dlatego też świata karmić nie warto i dla jego własnego dobra karmić go nie powinniśmy. 

"Primo po trzecie”. 

Świat, gdy go karmimy rozleniwia się i przyzwyczaja do karmienia. Traci perspektywę i zaczyna mu się wydawać, że karmienie mu się absolutnie i bezwarunkowo należy. Świat lubi zjeść jak każdy inny - najlepiej kilka razy dziennie. Apetyt rośnie, jak wiadomo, w miarę jedzenia. Z czasem może nie wystarczyć bułka z serem i przyjdzie chęć na kiełbasę. I pewnego dnia, gdy światu z rana nie damy, fuknie on pod nosem i oburzy się. A dlaczego ja jestem głodny, zapyta? Dlaczego się mnie nie karmi? To niemożliwe, że nakarmili mnie tylko raz, przecież mnie ciągle w brzuchu burczy! Potem przyjdzie złość na tych, co nie nakarmili, bo przecież karmić muszą, karmienie to ich obowiązek. 

Powinniśmy też pomyśleć dwa razy, zanim zaprosimy ten głodny świat do siebie. On nie przyjedzie do nas po to, żeby rozwijać się, czy dostosować, żeby pracować i płacić podatki. Przyjedzie tu po to, żeby siedzieć z wyciągniętą ręką i otwartymi ustami, w dodatku pełen starych uraz i zupełnie niezrozumiałych pretensji. Będzie chciał, żeby go karmić. A gdy zapomnimy nakarmić, ugryzie nas bezlitośnie w rękę. Albo dźgnie nożem. A wtedy będzie już za późno. Wtedy już tego świata nie wygonimy, bo on już będzie tutaj u siebie. I z czasem to my przestaniemy być tutaj u siebie i zabroni się nam mówić o tym, co widzimy, bo to przecież nie wypada. 

Zakończenie dwustopniowe. 

Najpierw optymistycznie. 

Razem z żoną płacimy miesięcznie tyle podatku, że prawdopodobnie utrzymujemy z tego dwie rodziny z tych, co to wysiłkiem się nie hańbią, za to mają masę czasu na siłownię, fryzjera, markowe ciuchy i najnowszego iPhone’a. Co miesiąc zabiera się nam sporo, żeby dać tym, którzy są biedni, głodni, leniwi, głupi lub po prostu wystarczająco cwani, żeby się wygodnie ustawić i dostać od państwa pieniądze, darmowe mieszkanie i przedszkole dla dzieci. Jeśli to nie jest dobroczynność przez duże D, to ja nie wiem, jak to nazwać. 

Teraz na wesoło. 

Wspomniana wcześniej piosenka Geldofa “zebrała” na pomoc dla głodującej Etiopii około 8 milionów funtów przez pierwsze 12 miesięcy. Skrytykowano ją za wiele rzeczy. Między innymi za to, co zostało opisane jako kolonialny, “zachodnio-centryczny” punkt widzenia i protekcjonalne, stereotypowe opisy Afryki. Afrykańscy aktywiści i użytkownicy Twittera skarżyli się, że piosenka zlekceważyła różnorodność kontynentu afrykańskiego i ostatecznie zrobiła więcej szkody, niż pożytku dla ludzi.³


Przypisy. 
1. McCabe, Kathy (27 November 2010). "Sir Bob Geldof's tacky curse of Christmas". Daily Telegraph. Sydney, Australia: Nationwide News.
2. Autentyczne obrazki ze społecznych reklam.
3. Malone, Barry. "'We got this, Bob Geldof, so back off'", www.aljazeera.com, 18 November 2014




Komentarze

Popularne posty z tego bloga

Kopertowy

Byłem niedawno na chrzcinach. W Polsce, u rodziny. Fajnie było. W kościele uroczyście, na przyjęciu suto, czyli tradycyjnie, po polsku. Z takimi uroczystościami związany jest jeszcze jeden zwyczaj, czyli dylemat pod tytułem „ile dać do koperty”. To wszystko skłoniło mnie do głębszych przemyśleń na ten temat. Głównie o kopertach. O ich znaczeniu w naszej kulturze, o ich przydatności. O przeszłości i o tym, co być może przed nami. Chrzciny to wspaniała i podniosła uroczystość, podczas której przyjmujemy (my, chrześcijanie) w swoje szeregi nowego członka naszej społeczności, który to członek nie wie jeszcze, że właśnie został obarczony grzechem, którego nie popełnił ani on osobiście, ani żaden z członków tej społeczności. A jednak już go ma, zaraz na starcie.  To trochę przypomina państwo, w którym wszyscy mamy jakiś mityczny dług publiczny, mimo że żadnych kredytów w tym kierunku nie zaciągnęliśmy. Odpowiedzialność zbiorowa, za cudze grzechy. W gruncie rzeczy, ktoś mógłby powiedzieć...

Na Zachodzie, jak to mówią, bez zmian

Ameryka wybrała. Dnia 5 listopada AD 2024 Donald Trump pokonał Kamalę Harris w wyborach prezydenckich zdobywając 312 głosów elektorskich. Został tym samym 47 prezydentem Stanów Zjednoczonych Ameryki, a że wcześniej był 45 prezydentem, to i cieszy się chłop podwójnie. Rozgrzewka przedwyborcza trwała w światowych mediach od dawna i mocno wszystkich wyczerpała. Wściekle atakowano Trumpa (często do wtóru dziwacznego rechotu pani Harris) i wyciągano wszelkie brudy, jednym słowem: jak zwykle. A teraz jest już po. Kurz opadł. Uspokoiło się wreszcie. Teraz wszyscy zastanawiają się, co dalej. Szczerze, kibicowałem Trumpowi. Widziałem, co robi ekipa dziadzi Bidena. Widziałem, w którą stronę pchają (i jego, i nas). Widziałem (po raz trzeci, tanio wyliczam, ale niech będzie), jak wdzięcznie skaczą koło nich polskie pieski. Ile nas to wszystko kosztowało, to wszyscy wiemy. Zmiana była konieczna. Czasami, gdy źle idzie, trzeba zmienić cokolwiek. Gdy ogłoszono wyniki, ucieszyłem się. Pomyślałem, oto ...

Czasy ciekawe

Wszyscy chyba znamy powiedzenie: „obyś żył w ciekawych czasach”. Nigdy nie zastanawiamy się, czy jest w nim jakiś sens. Bo co to niby ma znaczyć? Gdyby tak popatrzeć wstecz, ale tak naprawdę wstecz, mniej więcej do początków znanej nam historii (można też ewentualnie przeczytać podręcznik do historii), to wyraźnie widać, że w zasadzie nie było dotychczas czasów „nieciekawych”. Powiedzenie jest swojego rodzaju przekleństwem. Czego życzy nam ktoś, kto mówi, żebyśmy żyli w czasach ciekawych? Żeby wszystko było fajnie? Może spokojnie? Żebyśmy żyli dostatnio, bez chorób, bez wojen, żebyśmy podbijali kosmos i żeby wszyscy wyżywali się w takich zajęciach, w jakich sami chcemy, zamiast męczyć się w tych, które wymyślają dla nas inni? Otóż nie. „Ciekawe czasy” oznaczają dzikie skoki historii, wygłupy rządzących, wojny, biedę i inne nieszczęścia, wliczając w to kataklizmy naturalne, a wtedy przecież zwykli ludzie mają zazwyczaj przechlapane. Faktem jest, że tak zwani normalni ludzie wcale nie ch...

Oby nam się

I nadszedł Nowy Rok 2025. Zawsze, gdy styczeń nadejdzie, myślimy o tym, co zostawiliśmy z tyłu i spoglądamy na to, co przed nami. Dodajmy, że spoglądamy z ufnością i nadzieją w sercu. To jest jedna z unikalnych właściwości człowieka: nadzieja na to, że będzie lepiej. I to niezależnie od miejsca, w którym się siedzi. Gdy masz dużo i miałeś wspaniały rok, masz nadzieję na jeszcze lepszy. Gdy było bardzo kiepsko, masz nadzieję, że będzie lepiej. Choćby tylko troszkę lepiej, ale to przecież zawsze coś. Tyle tytułem wstępu. Czas na życzenia, czyli żeby… Życzmy sobie wszyscy, żeby ludziom poprzestawiało się na lepsze. Wszystkim. Żeby obudzili się, otworzyli oczy i powiedzieli: „Kurde, jaki piękny poranek! Od teraz będę lepszym człowiekiem”. Żeby się ludziom oczyściły głowy, wyprostowały ścieżki i poskręcały zwoje. Żeby nikt nie chciał nikim rządzić, za to chętnie robił coś dla innych i żeby ci, którzy pragną władzy, nigdy jej nie dostali. I może jeszcze, żeby celebryci celebrowali sobie gdzi...

Z chwil, być może, ostatnich

NATO powstało jako sojusz obronny. „ Głównym celem Sojuszu jest zagwarantowanie – środkami politycznymi i militarnymi – wolności i bezpieczeństwa wszystkim państwom członkowskim ”. Podkreślam słowo „członkowskim" bo widać, że koncepcja mocno ewoluowała. Tymczasem amerykańskie autorytety, takie jak profesor John Mearsheimer czy profesor Jeffrey Sachs głośno mówią, że wojna na Ukrainie została wymyślona, zorganizowana, sprowokowana i sponsorowana przez Stany Zjednoczone Ameryki. I ciągle jest przez nie pompowana. W dodatku nie z czystego miłosierdzia, czy miłości do Ukraińców, tylko żeby zabezpieczyć żywotne interesy USA w tej części świata. Oto rubaszny i dziarski staruszek, który w zdumiewający sposób przegrał batalię o drugą kadencję w Białym Domu, postanowił ekstrawagancko zaszaleć i udzielił Ukraińcom zgody na prażenie amerykańskimi rakietami dalekiego zasięgu ATACMS w terytorium Rosji. Jednym się to podobało, drudzy krzyczeli: „Eskalacja, eskalacja”, ale jaka tam znowu eskala...